ترتیب تولد و شخصیت شما: آیا فرزند اول، وسطی، آخر یا تک بودن شما را متفاوت می‌کند؟

نکات کلیدی

• ترتیب تولد ممکن است روی رفتار و روابط تأثیر بگذارد، اما تنها یکی از عوامل رشد است.

• فرزندان اول معمولاً احساس مسئولیت بیشتری دارند و روی موفقیت تمرکز می‌کنند، در حالی که فرزندان وسطی بیشتر به عنوان میانجی و صلح‌طلب دیده می‌شوند.

• فرزندان آخر ممکن است بازیگوش و آزاد باشند، اما گاهی هم به عنوان کم‌تجربه یا وابسته دیده شوند.

ترتیب تولد چیست؟

ترتیب تولد به موقعیت یک کودک نسبت به خواهر و برادرهایش اشاره دارد، مثل فرزند اول، فرزند وسطی یا آخر. احتمالاً شنیده‌اید که افراد شوخی می‌کنند: فرزند اول سلطه‌جو است، فرزند وسطی صلح‌طلب و فرزند آخر سرکش و بی‌مسئولیت است. اما آیا این کلیشه‌ها واقعیت دارند؟

روانشناسان معمولاً بررسی می‌کنند که ترتیب تولد چگونه می‌تواند بر رشد، رفتار و ویژگی‌های شخصیتی تأثیر بگذارد و شواهدی هم وجود دارد که ترتیب تولد ممکن است در برخی جنبه‌های شخصیت نقش داشته باشد.

نظریه آدلر درباره ترتیب تولد

اوایل قرن بیستم، روان‌پزشک اتریشی آلفرد آدلر ایده‌ای مطرح کرد که ترتیب تولد می‌تواند روی رشد و شخصیت تأثیر بگذارد. آدلر، بنیان‌گذار روانشناسی فردی، تحت تأثیر زیگموند فروید بود.

نکات کلیدی نظریه آدلر:

• فرزندان اول احتمالاً حس مسئولیت بیشتری دارند.

• فرزندان وسطی به دنبال توجه هستند.

• فرزندان آخر حس ماجراجویی و سرکشی دارند.

آدلر همچنین مفهوم «ساختار خانواده» (family constellation) را معرفی کرد که به دینامیک‌های بین اعضای خانواده و نقش آن‌ها در شکل‌گیری رشد فردی اشاره دارد.

فرزند اول

طبق نظریه آدلر، فرزندان اول توجه و زمان بیشتری از والدین دریافت می‌کنند. والدین تازه‌کار هنوز در حال یادگیری فرزندپروری هستند، بنابراین ممکن است سخت‌گیر، محتاط و گاهی عصبی باشند.

فرزندان اول معمولاً:

• رهبر

• موفق یا حتی بیش‌ازحد موفق

• سازمان‌یافته

• مسئولیت‌پذیر

• بالغ

با آمدن فرزند دوم، توجه اضافی فرزند اول ناگهان تقسیم می‌شود و انتظارات والدین افزایش می‌یابد. تجربه مراقبت از خواهر و برادران کوچک می‌تواند احساس مسئولیت و انگیزه برای موفقیت را در فرزند اول تقویت کند.

تحقیقات نشان داده‌اند که فرزندان اول معمولاً از نظر رشد شناختی پیشرفته‌تر هستند که می‌تواند در مهارت‌های آماده‌سازی برای مدرسه مفید باشد. اما فرزند اول بودن همچنین چالش‌هایی هم دارد، مثل تحمل فشار انتظارات و نقش مراقب در خانواده.

فرزند وسطی

آدلر پیشنهاد می‌کند فرزندان وسطی بیشتر نقش صلح‌طلب خانواده را دارند و معمولاً برای حل اختلاف بین خواهر و برادران بزرگ‌تر و کوچک‌تر تلاش می‌کنند. فرزندان وسطی ممکن است برای جلب توجه، به دنبال تعامل اجتماعی خارج از خانواده باشند.

ویژگی‌های فرزندان وسطی:

• مستقل

• صلح‌طلب

• خوش‌مشرب

• قابل تطبیق

• گاهی حسادت و رقابت

«سندرم فرزند وسطی» به اثرات منفی احتمالی فرزند وسطی اشاره دارد، مثل جلب توجه با رفتارهای مردم‌پسند به عنوان بزرگسال. برخی تحقیقات نشان داده‌اند که فرزندان وسطی کمتر احساس نزدیکی به مادر دارند و ممکن است مشکلاتی مثل بی‌انضباطی یا حس ناامنی تجربه کنند.

فرزند آخر

فرزندان آخر، که غالباً «نوزاد خانواده» نامیده می‌شوند، معمولاً دل‌نشین و بازیگوش دیده می‌شوند و والدین نسبت به آن‌ها تجربه بیشتری دارند، بنابراین سبک فرزندپروری بیشتر آزادانه است.

ویژگی‌های فرزند آخر:

• اجتماعی و برون‌گرا

• بازیگوش و خوش‌مشرب

• آزاد و مستقل

• گاهی کم‌تجربه یا خودمحور

فرزندان آخر معمولاً آزادی بیشتری برای کشف محیط دارند اما گاهی توسط خواهر و برادران بزرگ‌تر تحت تأثیر قرار می‌گیرند و ممکن است مهارت‌های خودکنترلی کمتری داشته باشند.

فرزند تک

فرزند تک هیچ‌گاه مجبور نیست توجه والدین را با خواهر یا برادر تقسیم کند و تجربه‌ای شبیه فرزند اول دارد.

ویژگی‌های فرزند تک:

• بالغ و مسئول

• دقیق و کامل‌گرا

• خلاق و خوداتکا

• حساس

فرزندان تک به دلیل تعامل زیاد با بزرگ‌ترها، معمولاً بالغ‌تر از سن خود به نظر می‌رسند و ممکن است از تنهایی لذت ببرند و به دنبال کنترل و کمال‌گرایی باشند.

تأثیر ترتیب تولد بر روابط

ترتیب تولد می‌تواند نحوه ارتباط با دیگران و رفتار در روابط را تحت تأثیر قرار دهد. این اثر ممکن است بسته به جنسیت نیز متفاوت باشد.

• خواهران بزرگ‌تر ممکن است نقش مادری داشته باشند، در حالی که برادران بزرگ‌تر ممکن است نقش سخت‌گیر یا سلطه‌جو داشته باشند.

• فرزندان اول و فرزند تک معمولاً مستقیم هستند و ممکن است دیگران آن‌ها را سلطه‌جو ببینند.

• فرزندان وسطی انعطاف‌پذیرتر و صلح‌طلب هستند.

• فرزندان آخر معمولاً با شوخ‌طبعی و جذابیت اجتماعی تعامل می‌کنند.

انتظارات در روابط:

• فرزندان اول معمولاً انتظارات بالایی از خود و دیگران دارند.

• فرزندان وسطی به دنبال تعادل و انصاف هستند.

• فرزندان آخر سبک آزادانه‌تری دارند و مسئولیت را ممکن است به شریک خود منتقل کنند.

عوامل دیگر و محدودیت‌ها

تأثیر ترتیب تولد فقط یک عامل است و ژنتیک، وضعیت اقتصادی، منابع خانواده، سلامت، سبک فرزندپروری و عوامل محیطی دیگر نیز نقش دارند. فاصله سنی بین خواهر و برادران، جنسیت و تعداد فرزندان نیز می‌تواند اثرات ترتیب تولد را تغییر دهد.

تحقیقات نشان می‌دهند که تفاوت‌های شخصیتی بین فرزندان اول و آخر کوچک است و ترتیب تولد تأثیر عمده‌ای بر شخصیت یا توانایی شناختی ندارد.